Migracje na Górnym Śląsku. Ich wpływ na społeczeństwo, gospodarkę, krajobraz i kulturę regionu

I. Geografia

1. „Krzoki” i „ptoki” w mojej klasie (szkole), czyli skąd przybyli na Górny Śląsk przodkowie uczniów mojej klasy (szkoły)

Zbierz informacje od uczniów swojej klasy (lub szkoły) na temat pochodzenia ich przodków (rodziców, dziadków, pradziadków,…). Skąd, kiedy i z jakiego powodu przybyli na Górny Śląsk? Przygotuj raport obejmujący minimum 20 uczniów. Sporządź mapę z zaznaczeniem miejscowości, z których przybyli, oraz uwzględniającą różne okresy migracji.

2. Migracja zarobkowa współczesnych Górnoślązaków

Wśród uczniów swojej szkoły (lub klasy) zbierz informacje o wyjazdach „za pracą” do Niemiec, Holandii, Norwegii, Wlk. Brytanii i in. krajów w XXI wieku. Dokonaj analizy zjawiska migracji zarobkowej w ostatnich 20 latach. Oceń jego przyczyny, skalę i skutki społeczne. Opracuj mapę miejsc, do których wyjechali współcześni migranci zarobkowi.

3. Współcześni migranci z Ukrainy – nasi sąsiedzi, koledzy, współpracownicy, znajomi

Zbierz informacje o migrantach przybyłych do dowolnej miejscowości położonej na Górnym Śląsku (lub w województwie śląskim) od lutego 2022 r. Sporządź opis uwzględniający m.in. miejscowości, z których przyjechali, oraz informacje o ich zatrudnieniu. Oceń, jaki wpływ na gospodarkę naszego regionu (lub tej wybranej miejscowości) ma współczesny napływ migrantów.

4. Krajobrazowe konsekwencje XX-wiecznej migracji zarobkowej na Górny Śląsk (np. skutki rozwoju industrializacji i budownictwa) – na przykładzie dowolnej (jednej) miejscowości położonej na Górnym Śląsku

Przygotuj pracę ukazującą rozwój osadnictwa miejskiego związanego z rozwojem przemysłu w wybranej miejscowości. Przedstaw na mapie oraz opisz zmiany, jakie zaszły w krajobrazie tej miejscowości w XX wieku.

II. Historia

1. Pnioki, krzoki, ptoki – pochodzenie mieszkańców Górnego Śląska na przykładzie mojej rodziny.

Prześledź swoje korzenie, przeanalizuj rodzinne drzewo genealogiczne, przedstaw historię swojej rodziny. Skąd wywodzili się Twoi przodkowie? Dlaczego i w jakich okolicznościach przybyli na Górny Śląsk?

2. Rany i blizny –  ślady po społecznościach, które zniknęły z tkanki społecznej Górnego Śląska. 

Przedstaw miejsca/budynki w Twojej miejscowości, powiecie lub regionie związane z górnośląskimi Żydami lub górnośląskimi Niemcami.

3. Emigranci i imigranci w XX wieku – wymiana społeczna na Górnym Śląsku.

Na przykładzie miejscowości lub powiatu przedstaw historię migracji i deportacji związanych z kluczowymi wydarzeniami dziejowymi (np. 1922 rok – podział Górnego Śląska, 1945 roku – Tragedia Górnośląska, przemiany polityczne lat osiemdziesiątych XX wieku). 

4. Wędrujące światy – migracje Górnoślązaków w XIX i XX wieku.

Na przykładzie historii rodzinnej, historii miejscowości lub powiatu przedstaw migracje ludności  górnośląskiej – dobrowolne, przymusowe lub za chlebem. 

III. Literatura

1. Horst Bienek: „Wypędzonymi jesteśmy wszyscy w momencie, kiedy stajemy się dorośli. Wypędzonymi z królestwa dzieciństwa (…) wypędzenie z Heimat stało się równoznaczne z wypędzeniem z dzieciństwa” – Z raju dzieciństwa do Reichu.

Dokonaj analizy wybranego tekstu literackiego, w którym opisane są losy Ślązaków osiadłych (zmuszonych do osiedlenia) w Republice Federalnej Niemiec.

2. Między Karwiną a Skoczowem. Pogranicze polsko-czeskie (austriackie) w dziełach Gustawa Morcinka.

Wybierz fragment jednej z powieści pisarza poświęcony opisowi społeczności po obu stronach Olzy. Zanalizuj sposób przedstawienia kontaktów między przedstawicielami wymienionych społeczności.

3. Swoi – obcy w śląskich sztukach teatralnych. Między dialogiem a konfliktem.

Przeanalizuj wybrane dramaty, które koncentrują się na śląskiej tematyce (np. sceniczną adaptację „Cholonka” Janoscha czy sztuki, które należą do cyklu „Śląsk święty / Śląsk przeklęty”). Zwróć uwagę na sposób ukazania w nich problemu migracji. Odpowiedz na pytanie, jaki obraz relacji między Ślązakami a nie-Ślązakami wyłania się z przywołanych przez Ciebie tekstów kultury, a także – jakie czynniki determinują wspomniane relacje.

4. Śląskie toponimy i mikrotoponimy jako świadectwo wielokulturowości regionu

Spośród znanych Ci śląskich toponimów i mikrotoponimów (np. nazw miejscowości, przysiółków, domów, ulic, sklepów itp.) wybierz te, które są świadectwem obecności w regionie osób z innych części Polski lub innych krajów. Przedstaw pochodzenie oraz losy nazw. 

IV. Sztuka i dziedzictwo kulturowe

1. Johann Melchior Ȍsterreich, František Šebesta (Sebastini) i inni. Wielkie dzieła sztuki, które stworzyli na Górnym Śląsku artyści – przybysze spoza regionu. Znaczenie tych realizacji dla dziedzictwa kulturowego regionu.

Wyszukaj informacje o dwóch lub trzech artystach, którzy w przeszłości przybyli na Górny Śląsk i pozostawili tu po sobie wybitne dzieła sztuki. Odwiedź miejsca, gdzie te dzieła się znajdują, wykonaj fotografie. Oceń wartość tych dzieł, ich unikatowość i nowatorstwo (jak na czas powstania), przeanalizuj kompozycję, wyszukaj ciekawe detale.

2. Ze Lwowa i kresów na Górny Śląsk. Górnośląscy twórcy kultury o kresowym rodowodzie (Wojciech Kilar, Tadeusz Teodorowicz Todorowski, Roman Nowotarski i inni), ich dzieła i znaczenie dla kultury naszego regionu.

Ze spuścizny wybranego twórcy lub twórców kultury wybierz kilka dzieł (obrazy, budynki, utwory muzyczne). Zwróć uwagę na ich specyfikę i znaczenie dla krajobrazu kulturowego (lokalnego i ponadlokalnego). Opisz, jakie refleksje budzą te dzieła w tobie jako współczesnym odbiorcy.

3. Enklawy kulturowe (dawne i zachowane do współczesności) jako świadectwa dawnych migracji: Wilamowice w pow. bielskim, Schönwald koło Gliwic, zwany w gwarze śląskiej Szywołdem, Hołdunów i inne. Losy społeczności, odmienności kulturowe (język, strój ludowy, zwyczaje i obrzędy itp.), stan współczesny, świadomość odrębności.  

Poszukaj w literaturze informacji o wybranej społeczności, tworzącej (w przeszłości lub jeszcze współcześnie) enklawę kulturową. Wybierz się do związanej z nią miejscowości i spróbuj na podstawie przeprowadzonych rozmów z jej mieszkańcami oraz dokumentacji fotograficznej wskazać elementy odróżniające kulturowo tę społeczność od sąsiednich (w przeszłości lub współcześnie).

4. Tradycje kultury pasterskiej Górali Śląskich jako dziedzictwo wołoskie – z historią wędrówek wołoskich w tle.

Poszukaj w literaturze informacji o wędrówkach wołoskich, zwłaszcza o ich końcowym etapie na terenie Beskidu Śląskiego. Wskaż pozostałości dziedzictwa wołoskiego we współczesnej kulturze Górali Śląskich. Jakie elementy tej kultury (np. instrumenty, tańce, pieśni, zwyczaje) można obserwować jeszcze dziś i w jakich okolicznościach, a jakie zanikają lub zaniknęły.

V. Interdyscyplinarne

1. „Jedni moi pradziadkowie przyjechali na Śląsk z kresów wschodnich, a drudzy z Polski centralnej”. Migracje po 1945 roku w mojej rodzinie i wiedza obecnego młodego pokolenia o przyczynach tych wędrówkach sprzed lat, ich przebiegu oraz o miejscach, które pradziadkowie/dziadkowie opuścili. 

Opracuj mapę miejsc, skąd pochodzili twoi przodkowie wraz z zaznaczeniem przebiegu trasy do obecnego miejsca ich osiedlenia. Opisz na wybranym przykładzie przyczyny tej wędrówki (wędrówek) oraz skalę i rodzaje trudności w jej trakcie.

2. Makówki, kutia czy kluski z makiem – wigilijne stoły w rodzinach o mieszanym rodowodzie. Tradycyjne potrawy śląskie, kresowe, góralskie, wielkopolskie na jednym stole: zgodny synkretyzm czy z trudem uzgodnione kompromisy?

Uwzględniając własne rodzinne doświadczenia i znane ci inne przykłady, opisz potrawy, które znajdują się na wigilijnych stołach. Wskaż, które z nich mają rodowód górnośląski, a które przywędrowały z innych regionów. W jaki sposób trafiły do twojego domu i innych opisywanych?

3. Rośliny „obce” a tak bardzo znane, że już „nie obce”

Zbierz informacje o pochodzeniu roślin, z których sporządzone potrawy stanowią podstawę śląskiej kuchni. Kiedy zostały wprowadzone do śląskiego menu? Na wybranych przykładach prześledź ich „inwazję” do śląskiego jadła. 

4. Inwazja trwa! Rośliny i zwierzęta obce (inwazyjne) w krajobrazie naszego regionu

Zbierz informacje o obcych gatunkach roślin i zwierząt, które występują w Twojej miejscowości lub okolicy szkoły. Sporządź mapę występowania roślin i zwierząt inwazyjnych w okolicy.