„Powstania i plebiscyt na Górnym Śląsku. Ludzie – miejsca – zdarzenia”
Trzy kolejne lata: 2019-2020 i 2021 to okres refleksji nad ważnymi wydarzeniami, które miały miejsce na Górnym Śląsku przed stu laty. To okazja do przyjrzenia się zdarzeniom oraz miejscom w których się działy i ludziom w nich uczestniczącym. Ten ważny okres w historii doprowadził do powrotu części Górnego Śląska do Polski. Warto, aby uczniowie – uczestnicy dziewiątej edycji OWoGŚ, podejmując badanie terenowe i prace studialne, dostrzegli znaczenie tamtych wydarzeń oraz odkryli ich dziedzictwo. Istnieje ono w opracowaniach naukowych, utworach literackich i dziełach sztuki. Może też w pamięci ludzi starszych. Tkwi także w lokalnych nazwach… Warto aby młodzi ludzi w 2019 roku – ogłoszonym przez Sejm RP Rokiem Powstań Śląskich – przyjrzeli się pokłosiu powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku.
Zapraszamy do udziału w IX edycji naszego Konkursu!
GEOGRAFIA
1. Dziedzictwo powstań śląskich w przestrzeni mojej miejscowości i najbliższej okolicy.
Odszukaj nazwy ulic, placów, cmentarze, pomniki i tablice – miejsca upamiętniające trzy powstania śląskie oraz plebiscyt z 20 marca 1921 roku. Sporządź katalog tych miejsc z ich opisem. Opracuj mapę z lokalizacją wszystkich takich miejsc, znajdujących się w miejscowości Twojego zamieszkania lub miejscowości, w której znajduje się szkoła do której uczęszczasz.
2. Szlakiem wydarzeń z lat 1919-1921 w moim regionie (propozycja trasy rowerowej lub samochodowej).
Opracuj jednodniową trasę wycieczki po części Górnego Śląsku, na której zaproszona przez Ciebie osoba z innej części Polski lub z zagranicy będzie mogła poznać co najmniej 5 miejsc związanych z powstaniami śląskimi lub plebiscytem. Uzasadnij dlaczego wybrałeś te miejsca. Sporządź dokumentację fotograficzną proponowanych miejsc (obiektów), dołącz szkic całej trasy.
3. Granica z 1922 roku, dzieląca Górny Śląsk na część polską i niemiecką, oraz dzisiejszy obraz dawnego granicznego pasa.*
Jeśli mieszkasz w miejscowości, w pobliżu której przebiegała ustalona w 1922 roku granica polsko-niemiecka – narysuj na współczesnej mapie topograficznej w miarę dokładny przebieg tej granicy w twojej okolicy. Przeprowadź kilka rozmów (wywiadów) z mieszkańcami miejscowości w pobliżu dawnej granicy polsko-niemieckiej. Zbierz, uporządkuj i przeanalizuj informacje o tym, co ludzie pamiętają na ten temat. Przygotuj dokumentację fotograficzną obecnego stanu dawnego pasa granicznego.
* zadanie z wykluczeniem badań ankietowych (!).
HISTORIA
1. Powstańcza historia na podstawie rodzinnych dokumentów i fotografii.
Na podstawie dokumentów i fotografii z archiwum rodzinnego, literatury przedmiotu oraz własnych badań historycznych opowiedz historię uczestnictwa członków rodziny w powstaniach śląskich, jeśli masz takie przykłady w rodzinie.
2. Epizody powstań śląskich w pamięci historycznej mieszkańców miejscowości X.
Przeprowadź rozmowy z mieszkańcami swojej miejscowości na temat tego, co wiedzą o wydarzeniach w czasie powstań śląskich, o zaangażowaniu w powstania i plebiscyt obywateli tej miejscowości oraz o związanych z powstaniami lokalnych miejscach upamiętnień. Poproś o rozmowy przedstawicieli różnych grup wiekowych (pokolenie dziadków, pokolenie rodziców i rówieśników – np. po 4 osoby z każdej grupy wiekowej). Dokonaj analizy tych wypowiedzi z uwzględnieniem ewentualnych różnic w zasobie wiedzy przedstawicieli różnych grup wiekowych. Zapytaj, z jakich źródeł czerpali wiedzę o powstańczych wydarzeniach (z opowieści rodzinnych, filmów i literatury, ze szkoły, z wystaw muzealnych, ze spotkań z powstańcami lub ich potomkami).
3. Reakcja na powstania śląskie poza terenami Górnego Śląska w latach 1919-1921.
Na podstawie materiałów archiwalnych (np. artykułów prasowych) opisz nastroje społeczne wokół powstań śląskich i plebiscytu; zastanów się skąd pochodzili ochotnicy biorący udział w powstaniach, w jakich miejscowościach powstawały obozy dla uczestników powstań, gdzie tworzono komitety wsparcia, organizowano zbiórki funduszy, wiece i manifesty itp.?
LITERATURA
1. Poezja powstań śląskich. Analiza i interpretacja wybranych liryków (np. E. Imiela, J.N. Jaroń, A. Świder).
Wybierz kilka wierszy pisanych w okresie powstań i plebiscytu. Dokonaj ich analizy i interpretacji. Zwróć uwagę na różnorodne konteksty interpretacyjne ( historyczne, polityczne, biograficzne).
2. Powstania w filmach Kazimierza Kutza i jego powieści Piąta świata strona. Analiza porównawcza wybranego wątku.
Obejrzyj “Sól ziemi czarnej” i “Perłę w koronie”. Porównaj wątki występujące w obu filmach (np. losy Erwina Malinioka jako dowódcy oddziału, a później bezrobotnego). LUB: Porównaj losy rodziny Basistów przedstawione w „Soli…” i książce.
3. Konflikt Wojciech Korfanty – Michał Grażyński w eseju „Przywódcy” Zofii Kossak -Szczuckiej w kontekście historycznym.
Przeczytaj esej pisarki zamieszczony w Nieznanym kraju (wydanie z 1932!). Skonfrontuj jej opis konfliktu i charakterystykę bohaterów z dostępnymi Ci źródłami historycznymi.
SZTUKA I DZIEDZICTWO KULTUROWE
1. Sztuka i potrzeba pamięci. Pomniki powstań śląskich: twórcy, kanon ikonograficzny i symbolika.
Wybierz kilka (przynajmniej 5) przykładów pomników poświęconych powstaniom/powstańcom śląskim, sprawdź w dostępnych źródłach, kto jest ich autorem, wykonaj ich własną dokumentację fotograficzną, przeanalizuj formę pomników i zawartą w nich symbolikę, zwracając przy tym uwagę na czas powstania pomników i dominujący w danym czasie nurt artystyczny.
2. Pieśni powstańcze – tematy literackie i muzyczne. Oryginalne utwory z czasu powstań i piosenki nawiązujące do tego tematu, a powstające po latach, w tym znane z płyty “Pozłacany warkocz”.
Przeanalizuj zbiory śląskich pieśni ludowych (np. opracowania Adolfa Dygacza) oraz nagrania płytowe (także zespołu “Śląsk”), przeanalizuj treści piosenek powstańczych, zastanów się nad wątkami w nich zawartymi. Sprawdź, ile z tych piosenek znają Twoi rówieśnicy, a ile pokolenie Twoich rodziców (lub dziadków i rodziców), zapytaj, skąd je znają (z harcerstwa, ze szkoły, z radia).
3. Historia zawarta w pieśni – rola pieśni powstańczych w budowaniu świadomości historycznej i regionalnej odbiorcy.
Inspiracje pieśniami powstańczymi wpisują się w budowanie pewnej świadomości. Zadaniem będzie udzielenie odpowiedzi na pytanie: Jakie wartości pieśń powstańcza niosła kiedyś, a jaką rolę pełni 100 lat później? Zbadaj i opisz kontekst (historyczny, biograficzny, literacki…) z jakiego wyrastały pieśni pisane 100 lat temu.
INTERDYSCYPLINARNE
1. Życie codzienne na wsi śląskiej, w osiedlu robotniczym lub w mieście w latach powstań śląskich i plebiscytu (wykorzystaj wiedzę o swojej miejscowości).
Zapoznaj się z literaturą dotyczącą tematu życia codziennego na Górnym Śląsku w latach 20. XX wieku. Porozmawiaj z dziadkami i pradziadkami, zapytaj, co pamiętają z opowieści swoich rodziców dotyczących tamtego czasu. Na tej podstawie opisz warunki mieszkaniowe i liczebność ówczesnych rodzin, organizację ich życia codziennego, rytm pracy, podział obowiązków w rodzinie, formy wypoczynku, sposób odżywiania (jakie potrawy gotowano, z jakich produktów, jak nabywanych). Przedstaw swoje refleksje dotyczące zmian w sposobie życia w twojej miejscowości na przestrzeni stu lat.
2. Kazimierz Kutz. Czy twórczość artysty (reżysera i pisarza) znajduje odbiorców w pokoleniu współczesnych licealistów. (Esej)
Zapoznaj się z kilkoma filmami Kazimierza Kutza i książką “Piąta strona świata”. Oceń, jak te dzieła przemawiają do współczesnego młodego odbiorcy, co pozostaje w nich aktualne, a co jest niezrozumiałe. Zapytaj koleżanki i kolegów, czy znają dzieła Kazimierza Kutza. Które z tych dzieł zaproponowałbyś do przedyskutowania w grupie rówieśników, uzasadnij wybór.
3. Ruchy oddziałów powstańczych i wojsk niemieckich oraz ich “potyczki” w Twojej miejscowości i najbliższej okolicy.
Korzystając ze źródeł historycznych i spisanych wspomnień opracuj szkic terenu lub plan sytuacyjny obrazujący ruchy oddziałów powstańczych i wojsk niemieckich i ich “potyczki” w okolicy miejscowości Twojego zamieszkania. Możesz narysować trasy przemarszu, zaznaczyć miejsca stacjonowania, zmierzyć odległości między nimi.